Dat het klopt betekent niet dat het daarom ook goed is…

Wat is nu eigenlijk goed toezicht?

Er zijn talloze manieren om deze vraag te benaderen. We kunnen ons onderdompelen in seminars, congressen en expert-panels; we kunnen literatuurstapels aanleggen en op studiereis naar iedere denkbare “best practice”. Maar juist in deze overvloed aan kennis ontstaat soms een paradoxaal effect: hoe meer we verzamelen, hoe gemakkelijker we de essentie uit het oog verliezen.

Meer weergeven....

En die essentie is niet alleen terug te vinden in wet- en regelgeving, mandaten, protocollen of rolbeschrijvingen. Sterker nog: de kern van goed toezicht gaat voorbij het formele kader. Ze gaat over de vraag hoe wij ons als toezichthouders gedragen, welke besluiten wij nemen – en even vaak: welke besluiten wij níet nemen. Want juist het niet ingrijpen, het opschorten, het afkeuren, of het onderkennen dat iets “niet klopt” terwijl het formeel in orde lijkt, behoort tot de meest complexe dimensies van ons ambacht.

Iedere toezichthouder kent de zinnen: “Het voelt niet pluis,” of “Het klopt wel, maar deugt het ook?” Stevo Akkerman wijdde er terecht een boek aan. Dat ene woord – deugen – raakt een onderstroom die dieper gaat dan compliance, rechtmatigheid of proceskwaliteit. Het raakt de vraag of ons handelen bijdraagt aan beschaving: aan een manier van leven waarin het goede, het rechtvaardige en het betekenisvolle richting geven aan onze keuzes.

Deugden als kompas

Wanneer we teruggrijpen op klassieke filosofie, met name op Aristoteles, zien we dat de vier kardinale deugden – prudentia (verstandigheid), iustitia (rechtvaardigheid), fortitudo (moed) en temperantia (matigheid) – altijd zijn beschouwd als de scharnieren waarop goed menselijk handelen rust. Niet als abstracte idealen, maar als praktische vaardigheden. Aristoteles noemt ze niet voor niets arete: oefenbare kwaliteiten, verworven door ervaring, reflectie en herhaling.

In de dagelijkse praktijk van toezicht zijn deze deugden zeer herkenbaar:

• Prudentia vraagt van ons om voorbij de cijfers te kijken en besluitvorming te baseren op wijsheid in plaats van alleen op data.

• Iustitia vraagt om rechtvaardigheid, juist wanneer belangen botsen of wanneer de zwakke stem minder hard klinkt in de bestuurskamer.

• Fortitudo vraagt moed: durven zeggen wat gezegd moet worden, ook als het ongemakkelijk is of tegen de stroom ingaat.

• Temperantia vraagt om matigheid: het vermogen om te begrenzen, om ruimte te laten, om niet te vervallen in overcontrole of technocratie.

In dit licht is toezicht geen vak buiten het leven, maar juist diep verweven met de manier waarop we als mensen en burgers in het leven staan.

De Four Way Test: een moderne echo van oude wijsheid

De Four Way Test van Rotary International – is het waar, is het billijk, bevordert het onderlinge relaties, en is het gunstig voor allen – laat zien hoe dezelfde wijsheid steeds weer opduikt, in allerlei tijden en contexten. Of we nu spreken over besluitvorming in een raad van

toezicht of over eigentijds burgerschap: de vragen blijven bijna identiek. Ze nodigen uit tot reflectie, tot het vertragen van het oordeel, tot ethische helderheid.

Niet moeilijker maken – maar zeker ook niet te makkelijk

De vraag wat goed toezicht is, hoeven we dus niet ingewikkelder te maken dan nodig. Ze behoort tot dezelfde categorie als de grote levensvragen: wat is een goed mens, wat is een rechtvaardige samenleving, hoe leef je verantwoordelijk? Governance en toezicht zijn – in die zin – gewoon varianten hiervan.

Maar we moeten het evenmin té gemakkelijk maken.

Het reduceren van toezicht tot modellen, formats, KPI-lijstjes of zelfevaluatieformats doet geen recht aan het holistische karakter ervan. Een organisatie kan aan alle vinkjes voldoen en toch niet deugen. Andersom kan een moeilijke situatie, onvolkomen in de vorm, toch morele kwaliteit hebben.

Goed toezicht is daarom minder een techniek dan een geoefende houding. Een voortdurende gewetenspraktijk. Een bereidheid om steeds opnieuw vanuit verschillende perspectieven te kijken, met de blik van de rentmeester: iemand die beseft dat wat hij bewaakt – waarden, mensen, duurzaamheid, vertrouwen – groter is dan zijn eigen rol en tijdelijke aanwezigheid.

En eigenlijk is dit helemaal niet nieuw

Wie langer meeloopt in toezicht of bestuur weet het: in de kern komt het steeds terug op dezelfde vragen, dezelfde menselijke maat, dezelfde zoektocht naar het juiste doen op het juiste moment. En misschien is dat wel de meest geruststellende gedachte. Want wat deugdelijk handelen is, is al duizenden jaren onderwerp van gesprek – wij voegen ons slechts in dat voortdurende gesprek.

Als het goed is, is daar niets nieuws aan. Alleen de context verandert; de wijsheid blijft.

Dr. Ivo M. Matser RM CBM

Voorzitter RCBM

Register Certified Board Member

Noot:

Dr. Ivo M. Matser RM CBM, is deze maand onze gastblogger.

Ivo is voorzitter van het bestuur van RCBM (Register Certified Board Member) en sinds 2001 bestuurder van private universtaire instellingen en andere maatschappelijke organisaties in binnen en buitenland. Vanaf 2005 is hij tevens toezichthouder bij maatschappelijke organisaties en assessor voor accreditaties in het hoger onderwijs.

Ben je ook gemotiveerd op meer verbinding, diversiteit en inclusie in de wereld van governance, doe dan mee en schrijf ook een blog. Samen bereiken we meer.